Ліставаньне з Паўлам Севярынцам. Рыдупля

Ніяк не магу знайсьці адзін ліст ад Паўла. А ён жа дакладна быў. Такія лісты ён дасылаў усім, хто зь ім перапісваўся. Там былі пытаньні наконт таго, як чалавек прыйшоў да Беларусі, якія асобы і кнігі больш за ўсё паўплывалі на ягоны сьветапогляд, якія беларускія храмы яго найбольш уражваюць, якія гарады і мясьціны больш за ўсё падабаюцца і г.д. Павал такім чынам зьбіраў інфармацыю, неабходную для напісаньня чарговай кнігі. Вось мае адказы:

Паша, прывітаньне. Дзякуй за лісты.
Адказваючы на Вашае пытаньне наконт майго прыходу да Беларусі, я хутчэй бы сказала, што спачатку яна сама прыйшла да мяне ў выглядзе бабці 1898 году нараджэньня зь ейнай беларуска-польска-расейскай трасянкай ды ў выглядзе радыёкропкі, што вісела на сьцяне і вяшчала па-беларуску. У дзяцінстве я была перакананая, што так размаўляюць ня толькі ў нас, але таксама і ў Расеі - вяскоўцы і тыя, хто ня мае вышэйшай адукацыі, бо лягчэй жа, напрыклад, вымавіць “бурак” ці “бульба”, чым “свекла” і “картофель” і г.д. Беларуская мова здавалася такой жа натуральнай, як само жыцьцё, вымаўляць беларускія словы было так жа лёгка, як дыхаць, але, ў маім уяўленьні, гэтая мова прызначалася для людзей “простых” і “малаадукаваных”, каб яны не ламалі галаву над тым, як вымавіць тое ж слова “сковорода”, а спакойна маглі назваць яе “патэльняй”. Мы ж былі дзецьмі адукаваных бацькоў, перад намі адкрывалася “сьветлая будучыня”, таму трэба было авалодваць больш “складанай” мовай, каб выглядаць “разумнымі і інтэлігентнымі”, як калісьці рускія арыстакраты, якія дасканала ведалі францускую мову.

Калі я была яшчэ маленькай, мы жылі ў раёне менскага аэрапорту ў доме, пабудаваным бабуляй і дзядулем напрыканцы 20-х гадоў. Дом зьнесьлі ў 1977 годзе. І бабуля і дзядуля былі зь Менску, як і іхныя бацькі. Дзядуля быў інжынэрам. Ён загінуў на вайне ў 1944 годзе. Бабуля мела пачатковую адукацыю, была каталічкай і ўмела пісаць па-польску, беларуску і расейску. Яна пражыла 90 гадоў. У памяці засталіся ейныя выказваньні накшталт вось гэтых: “Ну што я з’еў? Маленькую сухую скарыначку хлеба. Хацеў у ваду памакаць, дык яна ў вядро ня ўлезла.” Калі мы не прыбіралі за сабой посуд са стала, яна пыталася: “Цікава, ці то сьвіньні паелі, ці то шляхта папасьвілася?” Бабця лічыла, што “трэба каб дзіцятка вучылася таньчыць, а працы гора наўчыць”. А калі нашыя з братам паводзіны станавіліся невыноснымі, яна казала: “Дзеткі, вы мне ўсе вантробы выматалі.” Бабця вельмі паважліва ставілася да павукоў і восаў. Іх ні ў якім разе нельга было пакрыўдзіць. Таксама яна нам заўсёды казала: “Не зьвяртайце ўвагі, калі нехта над вамі сьмяецца. Галоўнае, каб людзі ад вас ня плакалі.”.

У школе нам так старана ўбівалі ў галовы беларускую літаратуру, што ўсе гэтыя клясыкі, шчыра кажучы, проста абрыдзелі, за выключэньнем Максіма Багдановіча, Янкі Купалы і Уладзімера Караткевіча. Я з павагай стаўлюся да Францішка Багушэвіча, Якуба Коласа, Васіля Быкава і г.д., але ня болей таго. У той жа час мне заўсёды падабалася беларуская мова. Але стаўленьне да яе было прыблізна такое, як да дарагога ўпрыгажэньня з каштоўнымі камянямі, што захоўвалася ў скрыначцы ў мамінай шафе. Можна было адчыняць скрыначку і любавацца ім колькі заўгодна, але не было такой нагоды і такога мейсца, куды можна было б пайсьці, прышпіліўшы яго да сукенкі.

Мы вельмі ганарыліся тым, што называемся беларусамі. Я нават ня ведаю, адкуль браўся той гонар. Мы называлі Маскву “бальшой дзярэўняй”, (як называлі вялікай вёскай горад Маладзечна жыхары Вілейкі, калі я праходзіла там практыку :) і лічылі сябе кімсьці накшталт рускіх, але ж (як казаў потым Аляксандр Рыгоравіч) са знакам якасьці. У інстытуце разам са мной вучылася дзеўка з Разані. Уся нашая група кпіла зь яе па той прычыну, што яна “неправильно говорила по-русски”, але ж я ня памятаю, каб нехта сьмяяўся над тымі, хто размаўляў на трасянцы. Пэўна, гэта лічылася нармальнай расейскай мовай :)

Калісьці мяне вельмі ўразіў студэнт-нэгар, які так цудоўна сьпяваў песьню “Касіў Ясь канюшыну”, што мог бы нават канкурыраваць з ансамблем “Песьняры”, бо ўдзячныя слухачы выклікалі яго на сцэну разоў дзесяць. Таксама мне запомніліся двое нэгрыцянскіх дзетак гадой 9-10, якія даводзілі сваім сябрам: “Мы такія ж беларусы, як і вы, бо нарадзіліся тут.”

Напэўна, Зянон Пазьняк быў той асобай, якая ў свой час паўплывала на сьветапогляд шматлікіх людзей. Думаю, гэта ён прывёў мяне і яшчэ многіх беларусаў да Беларусі. Тое, аб чым ён казаў, і тое, што ён рабіў, заварожвала. Гэта было падобным да каляднай песьні: “Неба і зямля радасна сьпяваюць, анёлы людзям дзіва абвяшчаюць...”. Мяркую, што шматлікія беларускія душы і галовы былі прыведзеныя ў парадак менавіта ім. Гэта чалавек, у сумленнасьці, шчырасьці, непадкупнасьці і адданасьці Радзіме якога я магу не сумнявацца. (Ён можа дазволіць сабе з’явіцца на людзях у зацыраваным плашчы, бо ўсё роўна выглядае як шляхціц, у адрозьненьні ад тых, хто так любіць яго крытыкаваць :)

Што тычыцца кніг, якія мяне найбольш уразілі, гэта “Шляхціц Завальня” Яна Баршчэўскага, “Мядзьведжая акадэмія” Вітаўтаса Місявічуса, кніга сяброў таварыства “Тутэйшыя”, а таксама вершы праваслаўнага паэта Зьніча і творчасьць Сержука Сокалава-Воюша. Каб навучыцца свабодна размаўляць па-беларуску, я некаторы час чытала выключна беларускамоўныя газэты і кнігі, слухала беларускія перадачы, наведвала створаны БНФ Народны унівэрсытэт “Гісторыя і культура Беларусі”, а потым далучылася да моладзевай суполкі пры Касьцёле сьвятога Роха, каб быць у адной кампаніі з Эдвардам Тарлецкім, Юрасем Быкавым, Альгердам Невяроўскім і г.д.

З тых мясьцінаў у Беларусі, якія мне найбольш падабаюцца, у першаю чаргу я пэўна б назвала Заслаўе. Мяне вельмі ўражвае Кальвінскі Збор. Шкада, што зараз там месьціцца праваслаўная царква. Калі там знаходзіўся этнаграфічны музэй, ягоныя супрацоўнікі распавядалі пра прывід, які час ад часу з’яўляўся ў будынку. Пэўна, ён правяраў, ці належным чынам захоўваюцца экспанаты. Цікава, дзе ён блукае зараз? Ня стане ж паважаючы сябе ды іншых прывід жыць у царкве. Магчыма, ён пасяліўся ў Менску ў невялікай вежы, што ўзвышаецца над маім домам, і стварае там сны пра Заслаўе, якія потым сьняцца мне. У менскім “Мастацкім салёне” я бачыла шмат карцін з выяваю Кальвінскага Збору. Адна зь іх ужо многа гадоў вісіць на сьцяне ў маёй кватэры. Здавалася б, просты будынак, нічога звышнатуральнага, ніякіх аздабленьняў, але ёсьць ў ім нешта такое, што цяжка апісаць і што прываблівае шматлікіх мастакоў і аматараў даўніны. Вы, Павал, як мастак, што думаеце наконт гэтага? Дарэчы, а самі Вы пішаце карціны? Таксама мне вельмі падабаецца Вязынка зь яе прыгожымі дубамі і мноствам дзіўных камянёў, раскіданых па палях і ўздоўж дарог. Пэўна, яны засталіся там яшчэ зь ледніковага пэрыяду?

Асобна хачу сказаць пра вёску Рыдуплю (мусіць, гэта літоўская назва?), схаваную сярод таямнічых нарачанскіх лясоў. Нават ня ведаю, ці існуе яна зараз, ці ўжо не. Калі я яе ўбачыла, мне было прыблізна гадоў 13. Мы з татам заблудзіліся ў лесе, і тут, раптам, відовішча, нібыта ў казцы. Дрэвы расступіліся, і перад намі паўсталі старыя сялянскія хацінкі, іх было ня больш дзесяці, з усіх бакоў да вёскі падступалі балоты ды лес, на лугу пасьвіліся коні. Вёсачка была нібыта зачараваная. Можна было разглядаць яе здалёк, але зайсьці ў яе, ня ведаючы тайных сьцяжынак, што вялі праз балоты, было проста немагчыма. На нашае шчасьце, нас заўважыла мясцовая спадарыня, прывяла ў сваю хату, пачаставала грыбамі, бульбай, малаком ды іншымі смачнымі сялянскімі стравамі, распавяла гісторыі, падобныя да тых, што распавядалі госьці шляхціца Завальні, а пасьля праводзіла нас да дарогі, ідучы па якой ужо нельга было заблудзіцца. Таксама люблю Менск – проста таму, што гэта мой родны горад.

А чаму Вы пытаецеся толькі пра касьцёлы, а пра цэрквы не? Пэўна, каталікі мусяць пазьбягаць іх, “як чорт ладану”? :) Мяне калісьці вельмі ўразіла мазаіка на сьцяне Мірскай царквы, зь якой Пан Езус глядзеў на мяне, нібыта клічучы за сабою ў дарогу. Таксама падабаецца царква сьв. Марыі-Магдалены ў Менску, бо падобная на дарагую прыгожую цацку. Больш за ўсё ўразіў касьцёл сьв. Андрэя ў мястэчку Нарач (старая назва Кабыльнік), бо там я прымала хрост. З касьцёлам у Красным (Уша) пад Маладзечнам зьвязаная гісторыя каханьня, касьцёл сьв.Станіслава ў Магілёве нагадвае пра Фэстываль Духоўнай музыкі, у якім удзельнічаў наш хор, касьцёл Нараджэньня Панны Марыі ў Заслаўі вылучаецца тым, што ён двухпавярховы, а гэта, кажуць, вялікая рэдкасьць. Таксама я была ў касьцёлах у Рубяжэвічах, Мядзелі, Паставах, Глыбокім, Мастах, Браславе, Гудагаі, Івянцы, Іўе, Нясьвіжы, Лідзе, Лагойску, Відзах, Наваградку, Камаях, магчыма, яшчэ ў нейкіх мясьцінах, якіх я зараз ня памятаю. Ні пра адзін касьцёл не магу сказаць, што ён мне не падабаецца, кожны чымсьці ўражвае.

На гэтым можна было б завяршыць напісаньне ліста, але мяне, Павал, як дарэчы і іншых грамадзянаў, вельмі непакоіць Вашае стаўленьне да ката Партызана. Замест таго, каб узрадавацца, што у Беларусі хаця бы ў сьвядомага хрысьціянскага ката можа быць кожны дзень масьленіца, Вы вырашылі трымаць яго ў чорным целе. Навошта? У нашай краіне, дзе не пачуваецца цалкам шчасьлівым ніводзін сапраўдны беларус, няхай бы ўжо зьведаў шчасьлівае жыцьцё хоць бы адзін сьвядомы беларускамоўны кот :)
Зычу Вам посьпехаў ў напісаньні кнігі і ў іншых добрых справах.
Да пабачэньня. 23.05.2006г. Марына